نزله، نوعی التهاب مخاطی است که می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند سرما، ویروس‌ها یا حتی آلرژی باشد. در این مقاله به شما خواهیم گفت که زکام چیست، چه علائمی دارد و چگونه می‌توانید آن را مدیریت یا درمان کنید. اگر شما هم از آبریزش بینی و عطسه‌های مکرر خسته شده‌اید، تا انتها با ما همراه باشید!
در طب سنتی زکام چیست، نزله یا زکام به حالتی گفته می‌شود که به دلیل سردی و رطوبت، مواد زاید یا فضولات بدن به سمت دستگاه تنفسی و مجاری بینی حرکت می‌کنند. این مواد که غالباً ناشی از ضعف عملکرد اندام‌های دفعی، به‌ویژه معده و کبد هستند، در نتیجه تغییرات اقلیمی، مصرف غذاهای نامناسب یا کاهش حرارت غریزی بدن به حرکت درآمده و در مجاری بالایی بدن تجمع می‌کنند.
نزله معمولاً با علائمی مانند آبریزش بینی، عطسه، سردرد و احساس سنگینی در سر همراه است. در طب سنتی، این عارضه به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
درمان آن شامل پاک‌سازی بدن از اخلاط ناسالم، تقویت سیستم ایمنی و تعدیل مزاج از طریق مصرف داروهای گیاهی و رعایت رژیم غذایی خاص است.
بیشتر بخوانید: ۵ باور غلط درباره سرماخوردگی
برای شروع درمان در ابتدا باید بدانیم که تفاوت سرماخوردگی و آنفولانزا با زکام چیست، سرماخوردگی و آنفولانزا علیرغم شباهت در برخی علائم، تفاوت‌های مشخصی دارند. زکام در طب سنتی به عنوان اختلالی ناشی از تجمع اخلاط یا مواد زائد بدن در مجاری تنفسی شناخته می‌شود، در حالی که سرماخوردگی و آنفولانزا بیماری‌های ویروسی هستند.
این تفاوت‌ها به درک بهتر و تشخیص سریع‌تر این سه حالت کمک می‌کنند و می‌توانند روش درمان مناسب‌تری را تعیین کنند.
زکام به دلیل عوامل مختلفی بروز می‌کند که شامل سردی و رطوبت زیاد در محیط، مصرف غذاهای سرد و رطوبتی، ضعف در سیستم ایمنی بدن و عملکرد نامناسب دستگاه گوارش است. تغییرات ناگهانی دما، قرار گرفتن در معرض باد یا سرما، خواب ناکافی و استرس نیز می‌توانند در بروز زکام مؤثر باشند. در طب سنتی، اختلال در تعادل مزاج بدن و تجمع اخلاط ناسالم، علت اصلی زکام محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید: درمان‌های خانگی برای سرماخوردگی | ۱۴ روش طبیعی برای بهبودی سریع
حال، باید بدانیم که علائم رایج زکام چیستند؟ زکام معمولاً با علائمی مشابه سرماخوردگی آغاز می‌شود و می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. این علائم ممکن است از چند روز تا یک هفته یا بیشتر ادامه داشته باشند. مهم‌ترین نشانه‌های زکام عبارتند از:
آبریزش بینی از شایع‌ترین علائم زکام است که معمولاً در ابتدا به صورت رقیق و شفاف شروع می‌شود و در برخی موارد ممکن است به ترشحات غلیظ و زرد یا سبز تبدیل شود.
گرفتگی بینی، که معمولاً با تورم و التهاب در مخاط بینی همراه است، باعث دشواری در تنفس می‌شود. این مشکل می‌تواند شب‌ها تشدید شود و خواب فرد را مختل کند.
عطسه نیز از نشانه‌های رایج زکام است که معمولاً به دلیل تحریک مجاری بینی و سینوس‌ها ایجاد می‌شود.
سردردهای خفیف یا متوسط در ناحیه پیشانی، پشت چشم‌ها یا سینوس‌ها از دیگر علائم شایع زکام هستند که معمولاً به علت التهاب سینوس‌ها به وجود می‌آیند.
درد یا احساس فشار در نواحی صورت، به‌ویژه اطراف گونه‌ها و پیشانی، می‌تواند نشان‌دهنده التهاب سینوس‌ها (سینوزیت) باشد.
زکام ممکن است با احساس خستگی و ضعف عمومی همراه باشد، که ناشی از فعالیت سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با عامل بیماری‌زا است.
سرفه، که می‌تواند به صورت خشک یا مرطوب باشد، از دیگر نشانه‌های زکام است و معمولاً به علت تحریک گلو و مجاری تنفسی به وجود می‌آید.
احساس خشکی، خارش یا درد در گلو نیز ممکن است در ابتدای زکام مشاهده شود. این درد معمولاً خفیف است و با درمان‌های خانگی تسکین می‌یابد.
زکام معمولاً با تب بالا همراه نیست؛ اما ممکن است در برخی موارد تب خفیف (زیر 38 درجه سانتی‌گراد) ایجاد شود که بیشتر در ابتدای بیماری مشاهده می‌شود.
گاهی اوقات زکام می‌تواند به احساس گرفتگی یا فشار در ناحیه گوش‌ها منجر شود که ناشی از انسداد لوله‌های استاش و اختلال در تعادل فشار هوای داخلی گوش است.
در مجموع، زکام با مجموعه‌ای از علائم تنفسی و عمومی همراه است که می‌تواند بسته به شدت بیماری متفاوت باشد.
در طب سنتی، زکام به عنوان مشکل قابل درمان با روش‌های طبیعی و اصلاح مزاج شناخته می‌شود. درمان آن به دفع اخلاط ناسالم، گرم کردن بدن و تقویت سیستم ایمنی متمرکز است. در ادامه به این موضوع که روش‌های مختلف درمان خانگی و سنتی زکام چیست، می‌پردازیم:
بخور گیاهانی مانند آویشن، بابونه، نعناع و اکالیپتوس می‌تواند در تسکین علائم زکام بسیار مؤثر باشد. بخار این گیاهان باعث باز شدن مجاری تنفسی، کاهش التهاب و بهبود آبریزش بینی می‌شود. برای این کار، مقداری از گیاه خشک را در آب جوش ریخته و بخار آن را تنفس کنید.. روزانه 10 تا 15 دقیقه بخور انجام دهید.
دمنوش‌هایی مانند زنجبیل و عسل، دارچین و عسل یا ترکیب آویشن و نعناع به بهبود علائم زکام کمک می‌کنند. این دمنوش‌ها خاصیت ضدالتهابی داشته و باعث کاهش خلط و تقویت سیستم ایمنی می‌شوند. بهترین زمان مصرف، شب قبل از خواب یا صبح ناشتا است.
از دیدگاه طب سنتی، در صورت شدت زکام و تجمع اخلاط، حجامت در مناطق خاصی از بدن می‌تواند به دفع مواد زائد کمک کند. همچنین، رعایت اصول مزاجی مانند مصرف غذاهای گرم و خشک و پرهیز از غذاهای سرد و مرطوب (مثل لبنیات، ماست و خیار) بسیار مهم است.
ماساژ پیشانی، بینی و شقیقه‌ها با روغن‌های گرم مانند روغن زیتون، روغن کنجد یا روغن سیاهدانه باعث باز شدن انسداد مجاری تنفسی و بهبود جریان خون در ناحیه سر می‌شود. این روش به خصوص برای کاهش سردردهای ناشی از زکام مؤثر است.
تاثیر آب نمک در درمان زکام چیست؟ از ساده‌ترین روش‌های درمان زکام، شستشوی بینی با محلول آب نمک گرم است. این کار به پاک‌سازی مخاط بینی، کاهش التهاب و از بین بردن میکروب‌ها کمک می‌کند. یک قاشق چای‌خوری نمک را در یک لیوان آب گرم حل کرده و با سرنگ یا ظرف مخصوص بینی شستشو دهید.
تاثیر ترکیب عسل و پودر سیاهدانه در درمان زکام چیست؟ داروی قدیمی و کارآمدی در درمان زکام است. این ترکیب باعث تقویت سیستم ایمنی و کاهش تجمع اخلاط می‌شود. روزانه یک قاشق غذاخوری از این ترکیب را ناشتا مصرف کنید.
عرقیات گرم مانند عرق نعناع، عرق پونه و عرق آویشن به کاهش علائم زکام و تقویت بدن کمک می‌کنند. می‌توانید این عرقیات را با کمی آب گرم یا عسل ترکیب کرده و در طول روز مصرف کنید.
استفاده از کمپرس گرم روی پیشانی و سینوس‌ها می‌تواند گرفتگی بینی و سردرد ناشی از زکام را کاهش دهد. حوله‌ای گرم را روی پیشانی خود قرار دهید و اجازه دهید حرارت آن تا 15 دقیقه در این ناحیه باقی بماند.
مصرف مایعات گرم مانند سوپ مرغ، آب گوشت یا چای گیاهی به رقیق کردن خلط و دفع آن کمک می‌کند. این روش همچنین به تقویت بدن و جلوگیری از کم‌آبی کمک می‌کند.
در دوران زکام باید از مصرف غذاهای سنگین، سرخ‌کرده، ترش و لبنیات پرهیز کنید، زیرا این غذاها باعث افزایش تولید خلط و تشدید علائم می‌شوند. به جای آن‌ها غذاهای سبک، گرم و مقوی مانند آش رشته، سوپ جو و عدسی توصیه می‌شود.
بادکش گرم در ناحیه کمر و پشت می‌تواند به دفع مواد زائد و تسکین زکام کمک کند. همچنین، گرم نگه‌داشتن کف پا با پوشیدن جوراب‌های پشمی یا استفاده از سنگ پا در حمام به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند.
استراحت نقش کلیدی در بهبود زکام دارد. استرس زیاد باعث تضعیف سیستم ایمنی شده و علائم زکام را تشدید می‌کند. خواب کافی و تمرینات آرامش‌بخش مثل تنفس عمیق یا یوگا می‌توانند در این دوران مفید باشند.
با ترکیب این روش‌های خانگی و سنتی، می‌توانید زکام را به سرعت و بدون نیاز به داروهای شیمیایی مدیریت و درمان کنید.
بیشتر بخوانید: فهرست غذاهایی که هنگام آنفلوآنزا و سرماخوردگی باید بخورید
زکام عارضه مرتبط با مجاری تنفسی فوقانی بوده و معمولا نیازی به مداخله جدی پزشکی ندارد؛ اما در برخی موارد برحسب شدت علائم یا طولانی شدن آن، نیاز به مراجعه به پزشک و درمان دارویی دارد. درمان پزشکی زکام شامل مجموعه‌ای از اقدامات برای کاهش علائم، تسریع بهبودی و جلوگیری از عوارض احتمالی است. روش‌های مختلف درمان زکام چیست؟ از منظر پزشکی مدرن این موضوع بررسی می‌شود:
داروهای ضد احتقان مانند قرص سودوافدرین یا اسپری بینی فنیل‌افرین به کاهش تورم در مجاری بینی و رفع گرفتگی کمک می‌کنند. این داروها باعث تسهیل تنفس می‌شوند و معمولاً برای مدت کوتاه (کمتر از یک هفته) تجویز می‌شوند. استفاده طولانی مدت از اسپری‌های ضداحتقان می‌تواند منجر به وابستگی و بدتر شدن علائم شود.
اگر زکام ناشی از آلرژی یا تحریکات محیطی باشد، آنتی‌هیستامین‌هایی مانند ستیریزین، لوراتادین یا کلرفنیرامین برای کاهش علائم آبریزش بینی، عطسه و خارش تجویز می‌شوند. این داروها با مهار تولید هیستامین در بدن، علائم را تسکین می‌دهند.
در صورت بروز سردرد یا تب خفیف، داروهای مسکن و تب‌بر مانند پاراستامول (استامینوفن) یا ایبوپروفن می‌توانند مؤثر باشند. این داروها علاوه بر کاهش درد، به کاهش التهاب نیز کمک می‌کنند.
اسپری‌های سالین (آب نمک) برای مرطوب کردن مخاط بینی و پاک‌سازی مجاری از ترشحات اضافی استفاده می‌شوند. شستشوی بینی با محلول‌های استریل نمکی نیز به کاهش التهاب و تسهیل تنفس کمک می‌کند. این روش برای همه سنین ایمن است و به‌ویژه برای کودکان توصیه می‌شود.
اگر زکام با خلط زیاد همراه باشد، داروهایی مانند گایافنزین برای رقیق کردن خلط و تسهیل دفع آن تجویز می‌شوند. این داروها به بهبود علائم سرفه و انسداد ناشی از مخاط کمک می‌کنند.
اگر زکام باعث تحریک گلو یا خشکی آن شود، قرص‌های مکیدنی (مانند قرص‌های حاوی منتول یا اکالیپتوس) یا غرغره آب نمک ولرم برای تسکین و کاهش التهاب مؤثر هستند. در برخی موارد، اسپری‌های بی‌حس‌کننده موضعی برای کاهش درد گلو توصیه می‌شوند.
زکام معمولاً عفونی نیست، اما اگر به عفونت‌های ثانویه مانند سینوزیت، عفونت گوش میانی یا برونشیت منجر شود، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند. این داروها تنها در صورت تأیید عفونت باکتریایی استفاده می‌شوند و برای عفونت‌های ویروسی مؤثر نیستند.
مکمل‌هایی مانند ویتامین C، زینک و ویتامین D می‌توانند به تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش شدت علائم کمک کنند. این مکمل‌ها به‌ویژه در افرادی با ضعف ایمنی یا رژیم غذایی نامتعادل توصیه می‌شوند.
روش‌های پیشگیری از زکام چیستند؟ این روش‌ها به معنای جلوگیری از تجمع اخلاط در بدن و کاهش عوامل تحریک‌کننده مجاری تنفسی هستند. با رعایت چند اصول ساده، می‌توان احتمال ابتلا به زکام را کاهش داد:
با رعایت این موارد و اصلاح سبک زندگی، می‌توان خطر ابتلا به زکام را کاهش داده و در طول سال، بدن سالم‌تری داشت.
زکام در بیشتر موارد خفیف است؛ اما گاهی علائم آن به دلایل خاصی پیچیده‌تر می‌شود و نیاز به مشورت با پزشک پیدا می‌کند. در موارد زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
اگر علائم زکام مانند آبریزش بینی، گرفتگی سینوس‌ها یا سردرد بیش از 10 روز ادامه داشت و بهبود نیافت، ممکن است نشان‌دهنده عفونت باکتریایی یا مشکلات دیگری مانند سینوزیت باشد.
زکام معمولاً با تب همراه نیست، اما اگر تب بالای 38.5 درجه سانتی‌گراد دارید یا تب برای بیش از 3 روز ادامه دارد، باید به پزشک مراجعه کنید. این می‌تواند نشانه عفونت شدید یا ویروسی قوی باشد.
درد مداوم و شدید در ناحیه سینوس‌ها، گونه‌ها یا پیشانی که با خم شدن تشدید می‌شود، ممکن است نشان‌دهنده عفونت سینوس (سینوزیت حاد) باشد و نیاز به درمان فوری دارد.
اگر ترشحات بینی غلیظ، سبز یا زرد شده و همراه با بوی بد است، می‌تواند نشانه عفونت باکتریایی باشد و نیاز به آنتی‌بیوتیک داشته باشد.
تنگی نفس، خس‌خس سینه یا درد قفسه سینه از علائمی هستند که نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تر مانند آسم، برونشیت یا عفونت ریه می‌توانند باشند و نیاز به ارزیابی فوری دارند.
تورم در ناحیه چشم‌ها یا پیشانی، همراه با درد، می‌تواند نشان‌دهنده گسترش عفونت به سایر نواحی باشد و نیاز به درمان فوری دارد.
اگر ضعف شدید، خستگی مفرط یا کاهش انرژی دارید که با استراحت بهبود نمی‌یابد، ممکن است نشانه عفونت جدی‌تر یا بیماری‌های زمینه‌ای باشد.
افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، آسم، بیماری‌های قلبی یا نقص ایمنی که دچار زکام می‌شوند، باید در صورت تشدید علائم سریعاً به پزشک مراجعه کنند.
در کودکان زیر 2 سال یا سالمندان بالای 65 سال، هرگونه علامت زکام که طولانی یا شدید باشد، باید جدی گرفته شود و توسط پزشک بررسی شود.
در این مقاله به بررسی موضوعات مختلفی درباره اینکه زکام چیست، پرداختیم، از جمله تعریف زکام در طب سنتی، تفاوت‌های آن با سرماخوردگی و آنفولانزا، علل و عوامل بروز، درمان‌های خانگی و پزشکی، پیشگیری و زمان مراجعه به پزشک.
زکام بیماری شایع به خصوص در فصول سرد سال است که معمولاً علائم خفیف دارد؛ اما در برخی موارد می‌تواند به مشکلات جدی‌تری منجر شود. این بیماری به دلایل مختلفی چون ویروس‌ها، آلرژی‌ها یا تغییرات محیطی ایجاد می‌شود و با علائمی مانند آبریزش بینی، سردرد و گرفتگی سینوس‌ها همراه است. درمان‌های خانگی و طب سنتی می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند. در موارد شدیدتر یا طولانی‌شدن علائم، نیاز به مداخله پزشکی و دارویی است. با رعایت نکات پیشگیرانه و توجه به علائم، می‌توان از ابتلا به زکام جلوگیری کرد یا آن را مدیریت کرد.