گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم، مرکز نشر دانشگاهی یکی از انتشارات فعال در حوزه دانشگاه است که مخاطبین آن را بیشتر دانشجویان، اساتید و نخبگان تشکیل می‌دهند. این مرکز در سال 1359 به‌همت ستاد انقلاب فرهنگی و با مدیریت نصرالله پورجوادی ایجاد شد و تا امروز در بیش از چهار دهه فعالیت خود، با همکاری برجسته‌ترین اساتید، نویسندگان و مترجمان بیش از 2500 عنوان کتاب و میلیون‌ها جلد کتب درسی و کمک‌درسی را منتشر کرده است.
در گفت‌وگو با امیرمسعود شهرام‌نیا، رئیس این مرکز که از اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه اصفهان است برنامه‌های در دست اقدام این مرکز، انتشار کتابهای دانشگاهی و مواردی را که با هماهنگی معاونت آموزشی وزارت علوم در حال کار است، جویا شدیم.
تسنیم: در شروع بحث کمی از پیشینه و سابقۀ مرکز نشر دانشگاهی در حوزه انتشار کتابهای دانشگاهی بفرمایید؟
شهرام‌نیا: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در 1357، با شکل‌گیری انقلاب فرهنگی و تعطیل شدن دانشگاه‌ها، کمیتۀ ترجمه و تألیف و تصحیح کتابهای دانشگاهی در مهر 1359 از دل ستاد انقلاب فرهنگی و با هدف دعوت از استادان برای تهیۀ کتاب در رشته‌های تخصصی‌شان آغاز به کار کرد. با تصمیم ستاد انقلاب فرهنگی مبنی بر ایجاد سازمان نشر دانشگاهی در کشور و برنامه‌ریزی در جهت رشد کمّی و کیفی کتابهای دانشگاهی، در اسفند همان سال، شورای‌عالی مرکز نشر دانشگاهی تشکیل شد و فعالیت کمیته اصلی که با استقبال وسیع دانشگاهیان روبه‌رو شده بود با تشکیل دهها گروه تخصصی در رشته‌های متنوع دانشگاهی آغاز شد،
مجموعه‌ای که عهده‌دار تدوین کتابهای ویراستۀ دانشگاهی با شیوه‌های جدید، علم روز و متناسب با فضای پس از پیروزی انقلاب اسلامی شد. مرکز نشر دانشگاهی سال‌ها، به‌عنوان زیر‌مجموعۀ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، متولی ترجمه، تألیف، انتشار، توزیع و فروش کتابهای درسی دانشگاهی در کشور بوده است.
انتشار بیش از 2500 عنوان کتاب طی 4 دهه فعالیت مرکز نشر دانشگاهی
این مرکز طی بیش از چهار دهه فعالیت خود، با همکاری برجسته‌ترین اساتید، نویسندگان و مترجمان در رشته‌های گوناگون دانشگاهی و حوزه‌های مختلف فکری، بیش از 2500 عنوان کتاب و میلیون‌ها جلد کتاب درسی و کمک‌درسی، و چندین مجلۀ شاخص و تأثیرگذار، واژگان و واژه‌نامه تألیف، ترجمه و منتشر کرده و همواره به تقویت زبان فارسی در جایگاه زبان علم اهتمام داشته است.
مرکز نشر دانشگاهی از اوایل دهۀ 70 زیر پوشش وزارت علوم قرار گرفت.
تسنیم: این مرکز طی سالهای گذشته چه اقداماتی داشته است؟ ویژگی‌های خاصی که این مرکز را نسبت به سایر انتشارات دانشگاهی متمایز کرده چه بوده است؟
شهرام‌نیا: مرکز نشر دانشگاهی در حوزه‌های مختلف علوم و فنون، آثاری با استاندارد بالا منتشر کرده و بین دانشگاهیان، چه داخل و چه خارج از کشور، به‌عنوان یک مرکز انتشاراتی خوشنام با استانداردها، سخت‌گیری‌های ویرایشی، حرفه‌ای و علمی خاص خود شناخته می‌شود. مدیران این مرکز، از دکتر نصرالله پورجوادی بنیان‌گذار آن تا شهید طهرانچی که از مهم‌ترین و مؤثرترین مدیران این مجموعۀ انتشارات دانشگاهی محسوب می‌شوند، همواره سعی کردند کیفیت و استانداردهای بالای آن را حفظ کنند.
ویژگی دیگر آن این است که کمتر نویسنده یا به‌تعبیری صاحب‌قلم دانشگاهی را می‌توان پیدا کرد که با مرکز نشر کار نکرده باشد. برجسته‌ترین استادان علوم انسانی، علوم پایه و رشته‌های مختلف از دانشگاه‌های متعدد و در دوره‌های مختلف برای انتشار آثار خود با این مرکز همکاری داشته‌اند، از ابوالحسن نجفی، اسماعیل سعادت و احمد سمیعی گیلانی تا ریاضیدانان و فیزیکدانان و دیگر متخصصان برتر کشور از این جمله بودند.
نگاه وزارت علوم به مرکز نشر دانشگاهی همواره ناظر بر تنظیم‌گری، محوریت در جهت حمایت و همکاری و سیاست‌گذاری در حوزه‌های مختلف انتشار کتاب دانشگاهی بوده است که در تلاشیم این جنبه را طی سالهای آینده پررنگتر کنیم.
به‌دنبال ایفای نقش در ترویج و توسعه کتابخوانی هستیم
هر‌چند همه می‌دانیم امروزه حال کتاب خیلی خوب نیست، هم از این جهت که رقبای زیادی برای کتاب در فضای الکترونیک ایجاد شده است و هم از این جهت که شرایط بازار کاغذ و ملزومات چاپ و وضعیت نشر و توزیع کتاب خیلی خوب نیست. متأسفانه توانایی خرید کتاب خصوصاً بین مخاطبان ما که بیشتر دانشجویان و استادان و اهل علم هستند پایین آمده است، البته تلاشمان این است که ما هم ایفای نقش کنیم و کمک‌هایی داشته باشیم و با همدلی به گشوده شدن بسترها و افق‌های نو برای توسعه و ترویج کتابخوانی در کشور یاری برسانیم.
تسنیم: قرار است مرکز نشر دانشگاهی در دورۀ جدید چه رویکردها و برنامه‌هایی داشته باشد؟
شهرام‌نیا: دو رویکرد اصلی به‌عنوان افق پیشِ‌روی این مرکز، حداقل در دوره‌ای که بنده قرار است خدمتگزار مجموعه باشم، مد‌نظر است و امیدوارم بتوانیم تلاش‌های ارزشمندی در این خصوص انجام دهیم.
یکی از برنامه‌ها ورود به نسل جدید صنعت نشر است. تعبیر دانشگاه‌های نسل چهارم به‌نوعی در حوزۀ کتاب هم مصداق پیدا کرده است و شاهدیم کتاب کاغذی کم‌کم کمرنگ‌تر و کم‌مخاطب‌تر می‌شود و جای خود را به کتاب الکترونیک می‌دهد.
ورود جدی مرکز نشر دانشگاهی به نسل جدید صنعت نشر
از طرف دیگر، کتابهای هوشمند، کتابهای مبتنی بر هوش مصنوعی و کتابهای دانشگاهی اصطلاحاً تعاملی کم‌کم به بازار می‌آید و مرکز نشر دانشگاهی در تلاش است قدم‌هایی در این حوزه‌ها بر‌دارد، این موضوع دغدغۀ خود وزارت علوم هم هست.
این روزها به‌شدت مشغول فعالیت در این زمینه هستیم تا بتوانیم یک پلت‌فرم یا سکوی قابل قبول برای خدمات‌دهی به مخاطبان دانشگاهی ایجاد کنیم تا مخاطبان از این طریق، هم کتابهای الکترونیک، تعاملی و مجلات در حوزه‌های مختلف علمی را تهیه کنند و هم سایر خدماتی را که ارائۀ آنها به‌عهدۀ مرکز نشر دانشگاهی است، دریافت کنند.
برنامه مرکز نشر دانشگاهی برای ایجاد یک سکوی خدماتی
در رویکرد دوم به‌دنبال گسترش فعالیت مرکز نشر دانشگاهی در سطح بین‌المللی هستیم. بنده در دوره‌ای که افتخار داشتم در مجموعۀ نمایشگاه‌ها یا همان خانۀ کتاب فعالیت کنم، تجربه‌های خوبی در زمینه ایجاد ارتباط بین صنعت نشر کشورمان و فضای بین‌المللی کسب کردم. متأسفانه ارتباط حوزۀ نشر دانشگاهی با فضای بین‌المللی زیاد نبوده و یا ایندست از تجربه‌ها خیلی کمرنگ بوده است، به‌طوری که کمتر ناشر دانشگاهی ما موفق شده است به بازارهای جهانی ورود پیدا کند.
تلاش برای حضور پررنگ در عرصه انتشارات بین‌المللی
به‌نظرم خیلی ضرورت دارد که بتوانیم آثار خود را در حوزه‌های مختلف دانش که حرف برای گفتن داریم، در فضای بین‌المللی مطرح کنیم. اگر آثار ما ترجمه شوند و در بستر فضای مجازی گسترش پیدا کنند قطعاً این ارتباط و تعامل بیشتر می‌شود، لذا بر گسترش این‌گونه فعالیت‌ها تأکید داریم.
در قدم بعدی به‌دنبال شبکه‌سازی برای ایجاد همدلی و همراهی بیشتر بین ناشران دانشگاهی هستیم. سال‌ها نوعی رقابت غیرسازنده بین حوزه‌های دولتی و خصوصی انتشارات دانشگاهی شکل گرفته است و متأسفانه همچنان در وجوهی ادامه دارد.
تصور می‌کنم ما به‌عنوان یک مجموعۀ وابسته به وزارت علوم وظیفه داریم این رقابت را به رقابتی سالم و در واقع به فضای همدلی و همراهی تبدیل کنیم. ما هم در بخش خصوصی، ناشران دانشگاهی بسیار ارزشمند و توانا با ظرفیت‌های بسیار گسترده داریم و هم درون دانشگاه‌ها. اغلب دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی انتشارات دارند ولی مثل جزیره‌های جدا از هم عمل می‌کنند. در بخش خصوصی، انجمن ناشران دانشگاهی انسجام و همدلی مجموعه‌ها را تقویت کرده‌اند ولی بخش دولتی حالت جزیره‌‌مانند دارد که باید به انسجام آن کمک کنیم.
برای ایجاد رقابت سالم بین ناشران دولتی و خصوصی دانشگاهی کمک می‌کنیم
تصورمان این است که می‌توانیم حلقۀ ارتباطی خوبی بین این مجموعه‌ها باشیم، لذا تلاش می‌کنیم با ایفای نقش مفید در این زمینه، ارتباط، همدلی و انسجام بین ناشران دانشگاهی را گسترش دهیم و یک نوع تقسیم کار در این زمینه ایجاد کنیم، مثلاً در برخی از حوزه‌ها شاید بخش دولتی بهتر بتواند فعالیت و کمک کند، مانند حوزۀ معرفی کتاب یا ارتباط گرفتن با مراکز دانشگاهی یا انتشار آثار فاخر که هزینه‌بر است و ممکن است بخش خصوصی دیرتر ورود کند و بخش دولتی بهتر بتواند وارد این عرصه شود. در بعضی از حوزه‌ها نیز بخش خصوصی می‌تواند تواناتر، چابک‌تر و سریع‌تر عمل کند، مثلاً توان توزیع بیشتری دارد و زبان نسل جدید را بهتر می‌فهمد،
لذا همکاری و تعامل این دو بخش با یکدیگر به حوزۀ نشر کمک می‌کند. امیدواریم با همکاری تشکل‌های صنفی دانشگاهی و مجموعۀ ناشران دولتی این فضا را جلو ببریم. چون بنده با دوستان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم آشنایی دارم، معاونت فرهنگی این وزارتخانه هم به ما در این زمینه کمک می‌کند.
در نظر داریم اقدامات دیگری را هم در آینده دنبال کنیم؛ یکی از این اقدامات، بحث گرنت و حمایت از ترجمه و انتشار آثار آکادمیک ایران در بازارهای بین‌المللی است. حضور در مناسبت‌ها و رویدادهای خارجی را مد‌نظر قرار می‌دهیم. حضور در نمایشگاه کتاب سلیمانیه با ارائۀ آثار اخیراً رقم خورد و در نظر داریم ایندست اتفاقات پررنگتر شود، ان‌شاءالله بتوانیم ارتباطات خارجی خود را بیشتر کنیم، این موارد افق‌هایی است که پیشِ‌رو داریم و به‌سمت آنها حرکت می‌کنیم.
البته مسیرهای خوبی که از قبل پیموده شده است، مثل تولید و نشر آثار ارزشمند و فاخر، ادامه خواهد داشت. در برخی از فعالیت‌ها نیز وقفه به وجود آمده است که به‌دنبال ازسرگیری آنها هستیم. مرکز نشر دانشگاهی تا چند سال پیش حدود 19 مجلۀ آکادمیک و بسیار ارزشمند به‌زبان‌های مختلف داشت که برخی در مراکز مختلف شرق‌شناسی دنیا شناخته‌‌شده هستند. این مجله‌ها از غنای بسیار بالایی برخوردار بودند اما به‌دلایل متعدد تعطیل شدند که درصدد هستیم در دورۀ جدید همه، یا اگر نتوانستیم تعدادی از آنها، را احیا و فعال کنیم و این گسستی را که به وجود آمده است، جبران کنیم.
تسنیم: مرکز نشر دانشگاهی سال گذشته چه‌تعداد کتاب منتشر کرده است؟
شهرام‌نیا: مرکز نشر دانشگاهی در یک سال گذشته و به‌ویژه در ماههای اخیر 54 عنوان کتاب چاپ‌اول و بیش از 300 عنوان کتاب تجدیدچاپی منتشر کرده است. بخش اعظم مؤلفان و مترجمان همکار مرکز نشر دانشگاهی استادان شاخص و اعضای هیئت علمی و مدرسان دانشگاه‌ها هستند، و انتشار کتابهای دانشگاهی اقتضا می‌کند که تولید‌کنندگان آثار هم برآمده از فضای آکادمیک، علمی و دانشگاهی باشند.
انتشار 54 کتاب چاپ‌اول طی ماههای اخیر از سوی نشر دانشگاهی
تسنیم: تدوین متون بازنگری‌شده با حمایت معاونت آموزشی وزارت علوم به کجا رسید؟
شهرام‌نیا: بازبینی سرفصل‌های دروس و انتخاب متون جدید، علی‌القاعده وظیفۀ معاونت آموزشی وزارت علوم است که در جریان بوده است و استمرار دارد. با تغییری که در تیم مدیریتی وزارت علوم ایجاد شد، طبیعتاً این امر با نگاه جدید دنبال می‌شود. قرار بر این است که ما به‌عنوان بازوی انتشاراتی وزارتخانه عمل کنیم و این موضوع در برنامۀ ما هست و حتماً ادامه پیدا می‌کند، به‌تناسب تغییر سرفصل‌ها، تغییراتی هم در متون آموزشی ایجاد می‌شود.
بازبینی سرفصل‌های دروس و انتخاب متون جدید در مرکز نشر دانشگاهی ادامه دارد
نکتۀ دیگر اینکه به‌تناسب تغییراتی که ایجاد شده و می‌شود، نیازمند به‌روزشدن متون موجود درسی هستیم. یکی از کارهایی را که در شوراهای به‌اصطلاح مشورتی و پژوهشی داخل این مرکز شروع کردیم، بهروزرسانی و کارآمدسازی متون موجود است، مثلاً کتاب‌هایی داریم که ترجمه است و همچنان در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود، ولی ترجمۀ ویراست جدید کتاب اصلی نیست و به‌روز نشده استریال ما به‌روز کردن این آثار را با کمک مترجمان آنها در دستور کار قرار داده‌ایم.
مورد دیگر اینکه برخی مباحث جدید هم باید به مباحث قبلی اضافه شود، مثلاً من در حوزۀ جهانی شدن تدریس می‌کنم. با توجه به ظهور هوش مصنوعی و اتفاقات جدید حتی در حوزه‌های فرهنگی و سیاسی که طی سالهای اخیر رخ داده است، باید متون درسی بازنگری و بحث‌های جدید در آن گنجانده شود.
به‌روزشدن آثار ترجمه‌ای با کمک مترجمان
تلاش دیگر ما در جهت تقویت کمیته‌های متعدد علمی مرکز است که از سرمایه‌های غنی آن به‌شمار می‌روند و برخی دچار رکود شدند. بسیاری از استادان برجستۀ دانشگاهی با این کمیته‌ها همکاری و در بازبینی و اصلاح متون دانشگاهی کمک می‌کنند. ما در حال احیای کمیته‌های علمی یا شوراهای پژوهشی هستیم، ولی در بهروزرسانی دروس طبیعتاً باید تابع سیاست‌های آموزشی جدید باشیم.
حجم آثار دانشگاهی که برای انتشار به مرکز نشر پیشنهاد می‌شود بسیار بالاست و ما به‌دنبال این هستیم که ساز‌و‌کار بررسی و پذیرش آثار و به‌تعبیری دروازه‌بانی آثار پیشنهادی را تسریع کنیم.
تسنیم: چقدر زمان صرف می‌شود تا یک اثر دروازه‌بانی و منتشر شود؟
شهرام‌نیا: بررسی اولیه معمولاً خیلی طولانی نیست و بین یک تا سه ماه است، استثنا هم وجود دارد و ممکن است داوری کاری کمی طولانی‌تر شود، چون کارها در این حوزه با ساز‌و‌کار الکترونیکی قابل پیگیری است و تعداد قابل‌توجهی داور و کارشناس زبده با مرکز همکاری دارند، فرایند داوری خیلی طولانی نمی‌شود، منتها فرایند ویرایش و آماده‌سازی اثر به‌دلیل استانداردهای بالای مرکز کمی طولانی است.
حساسیت‌های مرکز نشر دانشگاهی در چاپ کتاب
در مواردی، یک کتاب چند نوبت ویرایش می‌شود و این‌گونه نیست که ما متن را از مؤلف یا مترجم دریافت کنیم و بلافاصله آن را به واحد چاپ بفرستیم و اثر را منتشر کنیم، کتاب حتماً باید ویراسته و منقّح شود و استانداردهای لازم را کسب کند و بعد منتشر شود، این یکی از نقاط قوت بسیار ارزشمند مرکز نشر، و تولید کتاب معیار دانشگاهی خط قرمز آن است که سعی شده همواره رعایت شود و معتبر بودن نام مرکز نشر دانشگاهی به‌دلیل وجود حساسیت و دقت زیاد در همین بخش‌هاست.
تسنیم: با توجه به گرانی کاغذ و تورم و اینکه کتاب‌هایی که شما منتشر می‌کنید، بیشتر در حوزۀ دانشگاهی و بین دانشجویان مخاطب دارد، چه‌راهکارهایی دارید که این آثار با قیمت مناسب به دست این قشر برسد و از طرفی شما هم متضرر نشوید؟
شهرام‌نیا: یک معضل جدی و فراگیر در سالهای اخیر که متأسفانه لاینحل باقی مانده و روز‌به‌روز با شدت بیشتری گریبان‌گیر صنعت نشر شده است و ما هم مستثنا نیستیم، همین مسئله است. تلاش می‌کنیم در قیمت‌گذاری منصفانه عمل کنیم و توان اقتصادی دانشجو را در نظر بگیریم، ولی صادقانه بگویم ناچاریم به قیمت تمام‌شدۀ تولید آثار هم توجه داشته باشیم و با توجه به شرایط اقتصادی، شاید دست ما در این زمینه خیلی باز نباشد.
تلاش می‌کنیم در قیمت‌گذاری منصفانه عمل کنیم
تلاش دیگری که هم انتشارات ما و هم مراکز دیگر برای کمک به مخاطب در این بخش انجام می‌دهند، استفاده از مدیاها یا رسانه‌های جدید به‌عنوان جایگزین کتاب کاغذی است که تولید آن پرهزینه و پر‌دردسر است. کتابهای الکترونیک، تعاملی و مبتنی بر فضای مجازی کم‌کم دارد جایگزین آثار کاغذی می‌شود، البته استفاده از این رسانه‌ها و ابزارهای جدید انتقال متون دانشگاهی باید قانونی باشد و حقوق افراد و ذی‌نفعان نظیر مؤلف، مترجم و ناشر در آن حفظ شود و تضییع نشود، دانشجویان هم از این موضوع خیلی استقبال کردند.
انتقاد از استفاده دانشجویان و اساتید از فایل‌های غیرقانونی حوزه کتاب
متأسفانه فضای مجازی خصوصاً شبکه‌های اجتماعی پر شده از فایل‌های غیرقانونی و برخی از دانشجویان و استادان از این فایل‌های غیرقانونی استفاده می‌کنند. رسانه‌ها در این بخش می‌توانند به ما کمک کنند و به مخاطبان آگاهی دهند که نحوۀ استفادۀ صحیح و قانونی از این فضاها چگونه است تا حقوق ناشر و مؤلف ضایع نشود، چون ضایع شدن حق و حقوق این دو قشر به‌معنای نابود شدن فرآیند تولید آثار بعدی است.
ضرورت توجه به حقوق ناشر و مؤلف در انتشارات الکترونیکی
با تلاش جدی و هم‌افزایی با برخی دستگاه‌های ذی‌نفع و وزارت علوم، در حال راه‌اندازی پلت‌فرم جدیدی برای ارائۀ این نوع آثار هستیم که ان‌شاءالله ظرف چند ماه آینده به بهره‌برداری می‌رسد. امروز پلت‌فرم‌های مختلفی به‌آسانی در دسترس هستند و ضوابط، مقررات و حق و حقوق مؤلف و ناشر هم در آنها رعایت شده است.
بنابراین فکر می‌کنیم یک راه دیگر پاسخ دادن به نیاز دانشجویان با توجه به شرایط مالی آنها، جدا از تولید کتاب کاغذی با قیمت مناسب که به‌هر‌حال جایگاه خودش را دارد، توجه به کتاب الکترونیک است، کتاب‌هایی که با هزینۀ کمتری قابل تهیه هستند و در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرند.
تصور ما این است که در حوزۀ نشر، کار شبکه‌ای، همراهی و همکاری با بخش‌های مختلف به ارائۀ آثار بهتر کمک می‌کند. در چند روز اخیر 5 تا 6 تفاهم‌نامه با مراکز مختلف و انجمن‌ها امضا کردیم. ارتباط خیلی خوبی هم با کمیسیون انجمن‌های علمی برقرار کرده‌ایم. انجمن‌های علمی در حوزه‌های مختلف مرکز نشر دانشگاهی را پشتیبان و حامی خود می‌دانند و اجرای برنامه‌های مشترکی را با هم تعریف کردیم.
از طرف دیگر، در‌حال انعقاد تفاهم‌نامه با دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی مختلف هستیم. امضای تفاهم‌نامه با دانشگاه جامع علمی کاربردی و انجمن ناشران دانشگاهی و نیز مرکز بین‌الملل وزارت علوم در حال نهایی شدن است، همچنین مقدمات امضای تفاهم‌نامه با برخی مراکز بین‌المللی و خارجی فراهم شده که ان‌شاءالله به نتایج عملی برسد، فعلاً با عراق، قزاقستان، تاجیکستان و هند شروع به کار کردم و به‌‌مرور این ارتباطات توسعه پیدا خواهد کرد.
انتهای پیام/+