همشهری‌آنلاین – مجیدجباری: در روزگاری که خبرهای محیط‌زیستی اغلب رنگ هشدار و اندوه دارد، خبر خوشی از دل پارک ملی صیدوا در سمنان برخاست؛ جایی که گروهی جوان از دل مردم، با دستان خالی اما اراده‌ای بزرگ توانستند نام ایران را در میان برترین حافظان طبیعت جهان ثبت کنند. موسسه «رمیاران حیات‌وحش» به همراه محیط‌بانان پارک ملی صیدوا، در کنگره جهانی حفاظت از طبیعت ۲۰۲۵، جایزه معتبر بین‌المللی محیط‌بان (رنجر) را از آن خود کرد؛ افتخاری که برای نخستین بار به ایران و خاورمیانه رسید.
به همین بهانه با آصف رضائیان، مدیر موسسه رمیاران حیات‌وحش و احمد درویش، رئیس پارک ملی صیدوا گفت‌وگو کردیم؛ درباره مسیری که از دغدغه‌ای کوچک آغاز شد و امروز به الگویی موفق در حفاظت مشارکتی طبیعت ایران تبدیل شده است.
آصف رضائیان در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین درباره اهمیت این جایزه توضیح داد: «نخستین سال بود که مراسم اهدای جایزه به‌صورت حضوری برگزار شد. در سال‌های گذشته، جایزه غیرحضوری اعطا می‌شد. همین تغییر باعث شد ابعاد مراسم بزرگ‌تر شود و نام ایران با صدای بلندتری در کنگره جهانی شنیده شود.» او افزود: «کنگره جهانی حفاظت از طبیعت هر سه تا چهار سال یک‌بار برگزار می‌شود و نمایندگان کشورهای مختلف جهان در آن حضور دارند. اعتبار خود کنگره، ارزش این جایزه را دوچندان می‌کند.»
رضائیان توضیح داد: «جایزه رنجر به تیم‌هایی تعلق می‌گیرد که در حوزه حفاظت عملی از طبیعت فعالیت دارند. بر اساس تعاریف اتحادیه جهانی، رنجر تنها محیط‌بان نیست؛ بلکه هر فردی که در حفاظت عملی فعالیت کند، از زیست‌شناس و اکولوژیست تا اعضای جوامع بومی و پژوهشگران کاربردی، می‌تواند مشمول این جایزه شود. موسسه رمیاران حیات‌وحش در بخش تیمی این جایزه موفق شد از میان حدود ۸۰ کاندیدای بین‌المللی جایگاه نخست را کسب کند.»
مدیر موسسه محیط زیستی رمیاران حیات وحش درباره پروژه گفت: «از سال ۱۴۰۱، پس از دریافت مجوز دوربین‌گذاری در پارک ملی صیدوا، کارمان را آغاز کردیم. ابتدا از ساکنان مناطق حاشیه پارک همیار جذب کردیم. آقای فرشاد روحی نقش مهمی در ایجاد ارتباط با جامعه محلی داشت.»
رضائیان ادامه داد: «با تعریف یک مطالعه سیستماتیک، شناسایی پلنگ‌ها را آغاز کردیم. متأسفانه در ایران کمبود شدید نیروی میدانی وجود دارد و تعداد محیط‌بانان با وسعت مناطق حفاظت‌شده تناسب ندارد. در سه چهار ماه اول واقعا کلافه شده بودیم.در فصل اول، سه، چهار دوربین ما به سرقت رفت و حتی با شکارچیانی روبرو شدیم که به سمت ما و یکی از محیط‌بانان شلیک کردند.»
او افزود: «در ابتدا دغدغه ما حفظ حیات‌وحش در داخل پارک بود، اما حالا نگرانی ما فراتر رفته است. حیوانات مرز نمی‌شناسند و از پارک خارج می‌شوند، بنابراین تلاش ما بر حفاظت در حاشیه روستاها و کاهش اثر جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها متمرکز است.»
رضائیان درباره نحوه تامین بودجه پروژه گفت: « هیچ‌گاه با سازمان حفاظت محیط زیست قرارداد رسمی نداشتیم و کار را به‌صورت تسهیل‌گرانه پیش بردیم. با بخش خصوصی صحبت کردیم، اسپانسر جذب کردیم، خودمان بودجه گذاشتیم و با همکاری اداره کل محیط زیست استان سمنان دوربین‌ها را نصب کردیم.کسب چنین جایزه‌ای فرصت‌های جدیدی خلق می‌کند که به سود کل ساختار حفاظت از طبیعت ایران است.»
او درباره گروه حفاظتی گفت: «تیم ما شامل ۱۴ نفر بود، اما به دلیل محدودیت‌های کنگره،9 نفر را معرفی کردیم. حتی خودم را در فهرست قرار ندادم تا حق محیط‌بانان بهتر حفظ شود. تیم ما جوان است و انگیزه دارد، اما ادامه مناسب مسیر به مجوزها بستگی دارد. از ابتدای سال تا امروز مجوز فعالیت در پارک ملی صیدوا تمدید نشده و متاسفانه فرصت‌های زیادی از دست رفته است.»
رضائیان گفت: «تعارض با جوامع محلی و شکارچیان طبیعی است و هیچ‌گاه صفر نمی‌شود، اما می‌توان آن را کاهش داد. کاری که در پارک ملی صیدوا انجام می‌دهیم و باید در سراسر کشور انجام شود، همین است. متاسفانه سه محیط‌بان کشور از ابتدای سال توسط شکارچیان غیرمجاز در راه حفاظت از محیط زیست کشته شده‌اند. اگر زمینه گفت‌وگو فراهم شود، تعارضات قابل حل است، اما نیازمند حمایت و توجه دولت به محیط زیست هستیم.»
رضائیان درباره شکل‌گیری موسسه گفت: « رامیاران حیات وحش از سال ۱۳۹۸ شروع به کار کرد. چند دانشجو دور هم جمع شدیم تا تخصص‌مان را به‌کار بگیریم و برای گوشه‌ای از کشور کاری کاربردی انجام دهیم. انتخاب پارک ملی صیدوا به دلیل آشنایی و اصالت خانوادگی من به استان سمنان بود. از دوران دانشجویی جمله‌ای از «نیل کمپبل» زیست شناس مطرح آمریکایی همیشه در ذهنم بود: اگر می‌خواهید بدانید برای کشورتان چقدر مفید بوده‌اید، اول ببینید برای شهر و روستایتان چه کرده‌اید، سپس برای استان، کشور و جهان.»
او در پایان گفت: « تلاش کردم در محدوده‌ای که از کودکی با آن آشنا بودم کار کنم و خوشبختانه با کمک دوستان، در سطح جهان دیده شدیم. امیدواریم با حمایت سازمان محیط زیست بتوانیم در سایر مناطق کشور کارهای بزرگ‌تری انجام دهیم.»
رئیس پارک ملی صیدوا هم از سابقه همکاری با موسسه رمیاران حیات وحش، چالش‌های میدانی حفاظت از گونه‌های شاخص و ضرورت فرهنگ‌سازی در مواجهه با شکار غیرمجاز سخن گفت.
احمد درویش در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین توضیح داد:«همکاری ما با رامیاران حیات وحش از سال ۱۳۹۹ آغاز شد. آن زمان موسسه تازه‌تاسیس بود و اعضای محدودی داشتند. کار را از منانطق «رودبارک» و «پرور» شروع کردیم و از همان‌جا با چالش‌هایی مواجه شدیم.اما با همکاری جوامع محلی گروهی تشکیل دادیم تا هم حفاظت انجام شود و هم بازدیدکنندگان از خدمات محلی بهره‌مند شوند. درآمد حاصل از این فعالیت‌ها به خود جوامع محلی بازمی‌گشت. در سال ۱۴۰۰ محدوده فعالیت‌مان را گسترش دادیم و پس از آن، من به‌عنوان رئیس پارک ملی منصوب شدم.»
درویش درباره طرح پایش پلنگ ایرانی گفت: «آقای رضائیان پیشنهاد داد که پایش جمعیت پلنگ ایرانی و بررسی هم‌زیستی گونه‌ها در زیستگاه انجام شود. با وجود چالش‌های متعدد، کار را آغاز کردیم و پس از حدود سه سال، پروژه با موفقیت به پایان رسید.»
او ادامه داد: «نتایج به‌دست آمده بسیار ارزشمند بود،چه در زمینه تخریب زیستگاه‌ها، چه در بررسی جمعیت پلنگ، خرس، آهو و هم‌زیستی گونه‌ها. این داده‌ها برای برنامه‌ریزی حفاظتی اهمیت زیادی دارند.»
درویش با اشاره به تجربه‌های مشترک با موسسه رامیاران حیات وحش در مواجهه با شکارچیان گفت: «برخورد با شکارچیان همیشه بخشی از کار ما بوده است، اما مسئله اصلی فرهنگ‌سازی است. متاسفانه برخی شکارچیان حرفه‌ای نیستند که اصطلاحا به شکارکش معروف هستند و به هیچ اصولی پایبند نیستند.»
رئیس پارک ملی صیدوا در پایان گفت:«شکارچی حرفه‌ای معمولا پنج فشنگ با خود می‌برد، اما شکارکش‌ها با سلاح‌های متعدد و فشنگ فراوان وارد منطقه می‌شوند. این یعنی قتل‌عام حیات وحشکه باید فکری برای این وضعیت کرد و دولت باید در این زمینه ورود جدی داشته باشد.»
درویش درباره وضعیت مجوزها توضیح داد: «مجوز دوربین‌گذاری از سوی ما مشکلی ندارد، اما تاییدیه نهایی باید از مراجع دیگر گرفته شود. دیروز با دکتر یوسف‌پور،مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان صحبت کردم، ایشان هم تاکید کردند که از نظر محیط زیست مانعی وجود ندارد. حتی همان‌جا با آقای رضائیان تماس گرفتند و گفتند به شرط دریافت تأییدیه‌های لازم، پایش می‌تواند ادامه یابد.»
رئیس پارک ملی صیدوا درپایان گفت: « از ابتدا بدون بودجه و بدون شناخت عمومی کار را شروع کردیم. مناطقی که پایش می‌شدند، بسیار بکر بودند و نیاز به پیاده‌روی و کوله‌کشی داشت. این همکاری مشترک نشان داد که با تعهد و پشتکار می‌توان مسیرهای دشوار را هموار کرد.»